Rijinstructeur / Noordkaap

Rechtbank Amsterdam 10 november 2023, ECLI:NL:RBAMS:2023:7874

Gerechtshof Amsterdam 28 november 2023, ECLI:NL:GHAMS:2023:3473

Eiser X was rijinstructeur en gespecialiseerd in het lesgeven aan mensen met rijangst en/of autisme. Op het moment dat zijn lesbevoegdheid moet worden verlengd, is hij verdachte in een strafzaak waarin hem te laste is gelegd dat hij ontuchtige handelingen heeft verricht bij een leerlinge. X kan in verband daarmee geen VOG (verklaring omtrent het gedrag) overleggen, terwijl zo’n verklaring verplicht is. Zijn rijbevoegdheid wordt dan ook niet verlengd en hij krijgt geen WRM-certificaat meer, waarmee rijlesbevoegdheid kan worden aangetoond.

Eind 2022 oordeelt de rechtbank dat X zich schuldig heeft gemaakt aan het hem verweten gedrag. Hij krijgt een voorwaardelijke gevangenisstraf en een taakstraf. En nog altijd geen VOG, dus hij mag geen les meer geven.

Bij producent Noordkaap komen na de veroordeling tips binnen van de strekking dat X weliswaar gestopt lijkt te zijn met het geven van praktijkles, maar nog altijd theorielessen verzorgt voor de kwetsbare groep waarop zijn specialisatie ziet. Een van die tips is afkomstig van een voormalig bestuurslid van de Landelijke Beroepsvereniging Kwaliteitsbevordering Rijschoolbranche, die zich eerder tevergeefs tot de bevoegde instanties heeft gewend om het gedrag van X aan de orde te stellen.

Noordkaap besluit een undercoveractie op te zetten, waaruit moet blijken of X zich inderdaad schuldig maakt aan hetgeen hem in de tips is verweten. Een medewerker van het programma meldt zich als “Linda” bij de rijschool die X inmiddels heeft overgedragen aan een ander. Zonder dat zij specifiek naar hem vraagt, blijkt X degene die haar lessen zal gaan verzorgen. Hij meldt spontaan nog altijd veel lessen te geven, ook bij leerlingen thuis. Noordkaap legt vervolgens met verborgen camera drie lessen vast: twee bij Linda thuis en een waarbij Linda alleen met hem in de auto zit, terwijl X al haar al rijdend onderwijst.

Na afloop van de laatste afspraak bij Linda thuis confronteert presentator Stegeman X met de constateringen van zijn team. Hij wijst erop dat het X niet is toegestaan les te geven en vraagt hem waarom hij dat toch doet. X zegt dan navraag te hebben gedaan bij de gevoegde instanties en dat hem daaruit is gebleken dat hij weliswaar geen praktijklessen mag verzorgen, maar wel theorielessen. Stegeman meldt daarop dat die  instanties desgevraagd aan Noordkaap juist hebben bevestigd dat dat níet mag.

Stegeman bevraagt X verder over een melding die een andere oud-leerlinge van hem bij de positie heeft gedaan met betrekking tot zeer vergelijkbaar gedrag als waarvoor de rechtbank hem strafrechtelijk veroordeeld heeft. X ontkent dat hij zich vaker schuldig zou hebben gemaakt aan dat soort gedrag en wijst erop dat het hoger beroep tegen zijn veroordeling loopt. Hij biedt ook aan bewijs te leveren waaruit blijkt dat hij terecht in de veronderstelling verkeert dat hij theorielessen mag geven.

Dat bewijs levert hij niet. Wel vordert hij via zijn advocaat dat Noordkaap zal afzien van de voorgenomen uitzending. Hij stelt zich in dat kader op het standpunt dat het lesgeven zonder bevoegdheid geen misstand is waaraan Noordkaap aandacht zou moeten besteden. Hij meldt ook dat hij vindt dat Noordkaap zich schuldig zou hebben gemaakt aan uitlokking: de afspraken zouden zijn bedoeld om vast te leggen dat hij zich grensoverschrijdend gedroeg, maar dat is niet gebeurd. Noordkaap zou daarom in een latere fase de misstand bestaande uit het onbevoegd lesgeven er met de haren bij hebben gesleept. Ook zou X onvoldoende gelegenheid hebben gehad tot wederhoor.

Omdat Noordkaap niet vrijwillig aan de sommatie van X voldoet, vordert hij in rechte een preventief verbod op het openbaarmaken van de voorgenomen uitzending.

Bij vonnis van 10 november 2023 wijst de Voorzieningenrechter alle vorderingen van X af. Hij weegt daartoe de over en weer in het geding zijnde belangen.

De Voorzieningenrechter oordeelt dat het lesgeven zonder de vereiste bevoegdheid wel degelijk een misstand is die de samenleving raakt en dat de beschuldiging dat X niet over die bevoegdheid beschikte voldoende steun vindt in de feiten. De inzet van de verborgen camera acht de rechter functioneel om de misstand aan de kaak te stellen, onder meer omdat uit de opnamen blijkt dat X structureel (en dus niet incidenteel, zoals hij zelf stelde) één-op-één theorieles gaf.

Noordkaap heeft toegezegd een groot aantal maatregelen te treffen met het oog op bescherming van de privacy van X. Zo wordt zijn gezicht geblurd, worden voor- noch achternaam van X genoemd en wordt niet gemeld hoe de rijschool heette of heet, en ook niet waar die gevestigd is. De Voorzieningenrechter acht het in verband daarmee onaannemelijk dat X zal worden herkend. Hij wijst er bovendien op dat X heeft verklaard dat de gevolgen die hij van de uitzending zegt te vrezen in feite al zijn ingetreden, namelijk nadat er in diverse media aandacht is besteed aan zijn strafrechtelijke veroordeling. Dat de uitzending tot meer schade zal leiden, is niet aannemelijk. En voor zover er sprake zou zijn van verlies van zijn goede naam, is dat een voorzienbaar gevolg van zijn eigen handelen.

X klaagde er ook over dat hij niet voldoende in de gelegenheid zou zijn gesteld zijn kant van het verhaal te belichten. Gelet op de vele mogelijkheden die Noordkaap hem heeft geboden aanvullende informatie en/of een verklaring te geven acht de voorzieningenrechter niet aannemelijk dat X niet serieus in de gelegenheid is gesteld tot het geven van een weerwoord.

Al met al oordeelt de Voorzieningenrechter dat het belang van Noordkaap op haar uitingsvrijheid zwaarder weegt dan dat van X. De inbreuk die de uitzending op zijn persoonlijke levenssfeer zal maken is daarom niet onrechtmatig. X ziet al zijn vorderingen stranden en moet de proceskosten van Noordkaap voldoen.

X laat het er niet bij zitten en gaat in (turbo spoed) appel. Hij formuleert een groot aantal grieven tegen het vonnis, en vraagt daarin met name aandacht voor wat hij een buitenproportionele verborgen-camera-actie noemt, die mede aan zou tonen dat Noordkaap zich schuldig heeft gemaakt aan uitlokking.

Het hof laat in het midden of de herhaalde inzet van de verborgen camera in dit geval als ontoelaatbaar moet worden beschouwd. De reden daarvoor is dat zélfs wanneer de undercover-actie onrechtmatig zou zijn, dat in de omstandigheden van deze zaak niet een verbod vooraf rechtvaardigt. Omdat artikel 7 van de Grondwet in beginsel preventieve censuur verbiedt, kan een verbod vooraf alleen worden toegewezen als aannemelijk is dat de voorgenomen uitzending tot onherstelbare schade zal leiden. Het hof oordeelt dat niet aannemelijk is dat daarvan sprake zal zijn in dit geval: De naaste omgeving van X, waaronder collega rijschoolhouders, rijinstructeurs en dorpsgenoten is bekend met de strafrechtelijke veroordeling en de consequenties daarvan. Dat deze bekendheid (aanmerkelijk) zal toenemen en zich naar niet tot zijn naaste omgeving behorend publiek acht het hof onvoldoende aannemelijk om daarop het door hem gevraagde verbod te kunnen baseren.

Het hof bekrachtigt in zijn arrest van 28 november 2023 het vonnis van de Voorzieningenrechter en veroordeelt X ook in de kosten van het hoger beroep.